Zelden krijg je als publiek zo’n prachtige doorkijk in de relatie tussen twee ministers die onder normale omstandigheden eenheid van kabinetsbeleid moeten uitstralen, maar in een reconstructie, verlost van verantwoordelijkheden, een boekje open kunnen doen. Woensdag was het zover: voormalig minister van Financiën en partijleider van de PvdA Wouter Bos zette collega-oud-minister en PvdA-lid Ella Vogelaar letterlijk op haar plaats: naast de toenmalige voorzitter van Aedes, de brancheorganisatie van woningcorporaties en tegenover hem.
Tafelschikking is non-verbale communicatie en een integraal onderdeel van een gesprek. Vraag dat maar aan ondervragers van politie of inlichtingendiensten. Er is weinig toevallig aan de manier waarop mensen worden neergezet. De positionering aan een tafel helpt om gesprekspartners uit de comfort zone te halen. En blijkbaar voelde Bos dat ook zo, eenzaam aan de ene kant van de tafel tegenover een collega-minister die werd geflankeerd door een partij in de onderhandelingen. De manier waarop Bos het voorval terughaalt, is ook niet toevallig. Daarvoor heeft de voormalige politicus teveel ervaring. En in het gesprek zit meer materiaal. Bos kiest zijn woorden nauwkeurig en neemt op gezette tijden afstand van oud-collega-Vogelaar. Over het gesprek met Aedes zegt hij:
BOS: “Dat was een bijzonder gesprek. Want de minister van WWI [afstand] kwam binnen met de voorzitter van Aedes (…). Normaal, als je als twee ministers [glimlachend] een gesprek of onderhandelingen voert met een derde partij, dan zit je als ministers naast elkaar tegenover je zit de partij [gesticulerend] met wie je zaken gaat doen, he? [benadrukt de normale gang van zaken]
[Deze ‘normaal’ geeft aan hoe belangrijk die tafelschikking voor Bos is en dat beseft ook de ondervrager die later Vogelaar ermee zal confronteren.]
“Opeens merkte ik dat ik aan een kant van de tafel zat en mevrouw Vogelaar en mijnheer Van Leeuwen zaten aan de andere kant van de tafel en ging ter plekke met haar [afstand] eigen minister van Financiën [afstand] onderhandelen. Dat was niet helemaal de bedoeling. Laat ik het zo maar zeggen.”
VRAAG “Er was niet echt sprake van eenheid van kabinetsbeleid?”
BOS: ,,Jawel, die bewaakte ik wel. Dus … eh … aan de afspraken is allemaal niet getornd. Ik kan me voorstellen … Nou: zo hoort dat niet te gaan en ik vond dat niet sterk overkomen.”
Je kan ook stellen dat Bos het te sterk vond overkomen en dat hij door de tafelschikking geconfronteerd werd met een blok van woningcorporaties en collega-minister. Dat hij de schikking onplezierig vond is duidelijk. Tegelijkertijd brengt hij de bijzonder complexe problematiek van het politieke toezicht op de woningcorporaties, ze zijn in Den Haag al een tijdje bezig om het lek boven tafel te krijgen, terug tot één fysieke metafoor: een a-typische tafelschikking. Vogelaar ontkent de tafelschikking overigens niet.
“Dat vond ik … Ik realiseerde mij dat [de tafelschikking] aan het eind van die bijeenkomst … eh … dat dat het geval was en ik vond dat ook verwonderlijk [verbazing] maar het zei iets over de goede samenwerking zou ik maar eufemistisch zeggen die er op dat moment tussen de minister van Financiën [afstand] en mij was [rationaliseren]. Ik bedoel, wij waren al een half jaar met elkaar aan het bakkeleien over hoe we dit financiële probleem zouden kunnen oplossen en dat gin niet eenvoudig.”
Ze was al een half jaar aan het ruziën en pas aan het eind van het gesprek besefte zij – letterlijk – ook de kant van Aedes te hebben gekozen. Dat besef achteraf lijkt Bos’ verwijt te ondersteunen dat de minister geen sterke indruk maakte. Op zo’nj cruciaal moment kiezen voor de partij waramee het kabinet moet onderhandelen is niet verwijtbaar, maar verbazingwekkend gedrag. Vindt Bos. Vogelaar lijkt zelf verrast door de plek die zij aan de tafel koos en rationaliseert die keuze door te wijzen op de slechte verstandhouding met haar minister van Financiën. Ze voelde blijkbaar meer steun bij Van Leeuwen en schoof aan zijn zij aan.
Maar dat beseft Vogelaar zich pas na het gesprek. De tafelschikking was voor haar dus geen strategische keus geweest om Bos tot een oplossing te forceren, desnoods door non-verbaal te dreigen om de eenheid van het kabinetsbeleid op te offeren. Daarmee lijkt Bos’ argument dat Vogelaar een zwakke minister was, gerechtvaardigd. En zullen de komende weken ministers worden gevraagd waar ze nu precies aan tafel zaten. Want, blijkt uit de verhoren van beide oud-ministers, dat zegt iets over de eenheid van kabinetsbeleid. <<