Timothy Garton Ashs analyse bracht mij op een ideetje – een heuristisch appje om de Europees-Griekse crisis wat beter te begrijpen. Hij introduceerde een soundbite die al de hele ochtend in mijn hoofd zoemt: private winsten, maatschappelijke risico’s. De scheiding van winst en risico ondermijnt z.i. het klassieke liberaal-kapitalisme. Daarin waren tot voor kort immers beide factoren onherroepelijk aan elkaar verbonden – hoe hoger het risico, hoe hoger de winsten (en andersom). In het counteren van de Griekse tragedietrekken Europese bewindspersonen volgens Garton Ashs analyse winst en risico uit elkaar.
Gegeven zijn private en publieke sfeer, gegeven risico en winst/opbrengst. Met deze vier factoren zijn vier mogelijke keuzes in de ‘ oplossing’ van de Griekse tragedie denkbaar.
SCENARIO A: We beleggen het risico bij het publiek. De staten lenen Griekenalnd extra geld om zo de winter door te komen. De vraag of ze ooit terugbetalen, laten we (voor nu) onbeantwoord. De banken blijven dus buiten schot. Hun leningen worden terugbetaald (met rente) door de Europese belastingbetaler. Ergo: private winst met een publiek risico (de status quo).
SCENARIO B: Nee, nee, nee! Als het publiek de risico’s moet lopen, dan ook de opbrengst. Ergo: we leven de Grieken geld, we laten ze er een gusntige rente voor betalen en wat daarvan de opbrengst is, storten we in een Europese pot voor de financiering van onze pensioenen. De aanwas van die pot mag best wel even duren. We hebben geduld. Het is niet dat we de Grieken morgen alsnog failliet willen laten gaan. Ergo: publiek risico? Dan ook publieke winst!
SCENARIO C: Privaat risico, private winst! Banken moeten weer bankieren – geld lenen aan staten en hen ook alle risico;s laten lopen. En als Griekenland de financiering niet rond krijgt, dikke pech. Landen gaan niet failliet. Zo simpel is het. En ze hebben het er trouwens zelf naar gemaakt. Dus laat ze het ook maar zelf oplossen. Dat banken erbij inschieten … hé: ze hebben er toch ook jarenlang aan verdiend? If you can’t stand the heat, stay out of the kitchen.
SCENARIO D: Probleem met het vorige scenario is dat banken de risico’s al op hun balans hebben staan, alleen niemand weet hoe groot die nu zijn. Nog grotere risico’s nemen leidt tot het omvallen. Is er dan wel een opbrengst voor het publiek? Of is dat een puur theoretische positie – alleen denkbaar op papier, zonder enig verband met de realiteit? Privaat risico en publieke opbrengst is volgens de politieke retoriek ondenkbaar en ook economen denken dat dat niet kan. En toch: we doen het wel als de banken er van kunnen profiteren en wij ervoor moeten betalen (SCENARIO A). Waarom is er geen model denkbaar dat dat omdraait? <<