Hoe ver mag de overheid reiken? Lastige vraag waar Thomas Paine mij in het openingshoofdstuk van zijn pamflet over de Amerikaanse Revolutie Common Sense vanochtend op ‘wees’.
De staat wel of de staat niet – dat is de vraag die tijdens campagnes centraal staat. Moet de overheid taken afstoten of juist op zich nemen? Moeten we bezuinigen (niet meer doen) of investeren(wel doen)? De consequenties van deze keuzes voor de vrijheid en veiligheid van het individu gaat in de kakofonie van de politieke marketing nog wel eens verloren. Want minder overheid betekent een onveiliger samenleving en een veiliger samenleving betekent minder vrijheid. Het is het eeuwige dilemma in de democratie.
Bush
Zonder regulering konden bankers hun goddelijke gang gaan – ze waren vrij van overheidshandelen. Daardoor waren ze ook bereid om ongekende financiële risico’s te nemen. Die risico’s waren een directe bedreiging voor de veiligheid van het financiële stelsel. De vrijheid van de Lehman Brothers of IceSave bleek de onveiligheid van hun rekeningshouders te zijn. Meer vrijheid, bepleitte de regering-Bush – minder veiligheid was het directe gevolg.
Ten koste van
Kunnen we met de oprukkende en aflatende staat ook Wilders’ campagne wellicht analyseren? Hij pleit voor meer veiligheid. Als Paines these standhoudt, moet dat te koste gaan van individuele vrijheid. En dat klopt: in de ogen van Wilders is iedereen vrij, behalve aanhangers van de islam. Het liefst zou hij die uit Europa zetten. Dat, stelt hij onomwonden, bevorderd de veiligheid in Nederland en dat, stelt hij eveneens onomwonden, gaat ten koste van hun vrijheid.
Tegenovergesteld
Zijn er tegenovergestelde pleidooien: meer vrijheid, maar daardoor een afname van de veiligheid? Rutte kreeg dat verwijt na zijn opmerking dat je in de rustieke omgeving van een studeerkamer de Holocaust gerust mag ontkennen. Die ‘vrijheid’ van meningsuiting moet je hebben. Dat, reageerden geschrokken maatschappelijke organisaties, werkt nazisme en Jodenhaat in de hand. De vrijheid om de Holocaust te ontkennen, vergroot de onveiligheid van individuele joden.
Trilemma
Kunnen we het model compliceren: staan reikwijdte, veiligheid en vrijheid niet in een trilematische verhouding tot elkaar? Met andere woorden: wie maximale vrijheid nastreeft, moet inleveren op veiligheid en reikwijdte. Wie maximale veiligheid nastreeft, vergroot de onveiligheid en vergroot de reikwijdte van de staat. En wie de reikwijdte van de staat wil vergroten (op zich vreemd – de reikwijdte lijkt me geen beleidsdoel op zich), verminderd de vrijheid en vergroot de veiligheid. De reikwijdte verminderen is vaak wel een beleidsdoel op zich: dat betekent in dit model dus minder veiligheid en een grotere mate van vrijheid.
Ik ga nog even met dit modelletje stoeien. Maar ik ben Paine wel enige dank verschuldigd … <<