Communicatie op zijn eenvoudigst is zender > boodschap > ontvanger. Ondanks de wetenschap dat die eenvoud niet is te handhaven (er zit overal ruis op de lijn), behoudt dit model haar zeggenschap. Logisch: als we hiermee al problemen kunnen aantonen, dan gelden die ook voor complexere modellen, want, hoe complex die modellen ook zijn, er is in communicatie een zender, er is een boodschap en er is (minimaal een) ontvanger.
Nu zat ik vandaag te bladeren in wat oude aantekenboekjes (ik heb inmiddels twee boekenplanken vol, en er moet worden geruimd). Daarin een aantekening over triads – netwerken van drie nodes (knooppunten) en hun onderlinge relaties. Dat zijn er zestien (zie afbeelding) en slechts één daarvan komt overeen met het lineaire model zender > boodschap > ontvanger, namelijk nummer 10-030c. De andere vijftien triads drukken een (complexere) relatie uit tussen zender, boodschap en ontvanger. We hebben ons eenvoudige model op eenvoudige wijze verder gecompliceerd en hebben zestien standaard communicatiemodellen die de werkelijkheid meer recht doen dan het lineaire model.
Om het gedachte-experiment van dit genetwerkte model verder uit te werken, moet eerst worden bepaald wat de pijl nu betekent. Mijn voorstel is om daar een informatiepad van te maken – de mogelijkheid om contact te leggen met een andere node. Geen pad, geen mogelijkheid. Dat pad kan directioneel zijn: er kan soms wel informatie van Node1 naar Node2 (of Node3), maar niet terug, of ook terug (aangegeven met twee pijlen). Ten slotte stel ik voor om de top van de driehoek de zender te dopen, dan, rechtsom, de tweede node boodschap en ten slotte de derde node de ontvanger.
Goed, triade 1-003 lijkt mij eenvoudig: er is geen communicatie, want er zijn geen paden. Triade 2 (2-012) zet ons direct aan het denken: er is een pad van ontvanger naar zender, maar dat loopt niet via een boodschap (node 2). Kortom: er kan wel informatie worden uitgewisseld (in potentie, het pad is er, als is het alleen van ontvanger naar zender en niet andersom), maar er is geen boodschap. Anders gezegd: publiek heeft een vraag, maar de zender geen idee, of: journalist stelt een vraag, maar de politicus geeft geen commentaar. Triade 3-102 lijkt uit te drukken dat zender en ontvanger wel contact hebben, maar geen boodschap om uit te wisselen. Nu hoort de ontvanger ook dat de zender geen idee geeft (feedback van onwetendheid). Bij triade 4-021d staat de zender op aan en heeft een boodschap, maar die komt niet bij het publiek.
Als communicatie een continuum zou zijn tussen de extremen afwezige en perfecte communicatie, dan zou triad 1-003 ter linkerzijde de ongunstigste communicatiesituatie zijn (er zijn geen informatiepaden) met alle triads als (suboptimale) oplossingen tot, rechts op het continuum, triad 16-300 de optimaalste oplossing (wederkerige relaties, feedback). Zo bezien is elke analyse ook een ambitie: kan, door aanpassingen in een praktische situatie, een communicatiesituatie worden verbeterd? Ja! Namelijk door een triad op te schuiven en eerst informatiepadden of directies te openen! Triads geven dus een antwoord op de vraag hoe een situatie eruit ziet en wat eraan kan worden verbeterd. Mits bekend is wie de zender, wat de boodschap en wie de ontvangers dan zijn.
En da’s nog best lastig (maar: een kwestie van strenge operationarisatie).
Neem bijvoorbeeld triad 11-201: als de zender het electoraat is, dan is hun boodschap de uitkomst van de verkiezingen. Politici en electoraat weten elkaar ook prima te vinden; de suboptimaliteit zit ’em tussen de wens van het electoraat en de interpretatie daarvan door politici. De verwachting is dat die situatie pas eind augustus kan worden geoptimaliseerd en ook de zijde politicus-boodschap is gesloten, zoals in triads 12, 13 of 14, maar, helaas, niet met triads 15-210 of 16-300: het publiek heeft geen mogelijkheid om de boodschap (lees: het regeerakkoord), eenmaal afgekondigd door de politiek, bij te stellen: we hebben geen referendum meer en dat is de enige mogelijkheid om na een verkiezing feedback te geven. Daar zit dus, uitgedrukt in triads, een structurele zwakte van dit betreffende communicatiemodel. <<