Wat is de overeenkomst tussen Arnoud van Doorn als interim-directeur van het Cornelius Haga Lyceum (Amsterdam) en een Amerikaanse medische start-up in gebruikte tissues? Precies: allebei de verhalen blijken verzonnen. Beiden bleken verwoede pogingen om aan te tonen dat media slapen. Van Doorn deed dat 31 maart om redactionele waakzaamheid op 1 april te omzeilen. Journalisten voelden de bui wel al hangen en alleen door te liegen wist de voormalige PVV’er zijn grap te redden. Mekki Leeper, professioneel grappenmaker, tuigde onlangs voor een nieuwe aflevering van zijn show op Comedy Central een bedrijf op dat gebruikte tissues verkocht “that get you sick now so you don’t get sick later (Funke, 2019)”.
good morning, i secretly created a fake health brand that sells used tissues for $80. @TIME, @StephenAtHome, @Guardian, and a ton of other outlets believed it. then i made this show about it —> https://t.co/6rBHsxGXvU a thread: pic.twitter.com/rdd96gpTEs
— Mekki Leeper (@MekkiLeeper) 29 maart 2019
Het koste de paljas naar eigen zeggen nog geen 1000 dollar, een cursus Photoshop en een op Google bij elkaar gezochte perslijst met contacten bij gerenommeerde media-organsaties (waaronder Time). Ze stonken er in (pun intended). Funke (van Poynter) tekent naar aanleiding van de geslaagde grap op dat Leeper wroeging kreeg toen andere journalisten ook aansloegen:
“People share it on social, other outlets pick it up, they email me asking for an interview, I decline (…).They feel the pressure because more articles are coming out and then they just publish their article because clicks are just on the table and you don’t want them to be grabbed up by somebody else (Funke, 2019).”
Haha! LOL! Ont-zet-tend grappig inderdaad.
Het is een nieuw genre: journalistje pesten, aantonen hoe eenvoudig het is om geloofwaardig, maar volstrekt verzonnen nieuws via media te laten verspreiden. Dat grappenmakers daarbij zonder enige gene liegen en bedriegen, is nooit onderdeel van de ‘onthulling’ (behalve bij Van Doorn dan). Het bedenkelijke genre gotcha journalism bestond al enige tijd, daar is nu dan ook een publieksvariant van, waarbij het doel blijkbaar is om aan te tonen dat journalistieke processen niet alle zin van de onzin scheiden.
Dat is overigens niet nieuw – dat journalisten weleens falen in de selectie van werkelijkheid en grappen. Ettema en Glasser schreven in 1984 al over een belangrijk verschil tussen dagelijkse verslaggeving en serieuze onderzoeksjournalistiek. Verslaggevers gaan vaak af op pre-justified claims — formele en betrouwbare bronnen (woordvoerders van organisaties en instituties) geven snel hapklare brokken nieuws dat door tijdgebrek (niets nieuws onder de zon) worden overgenomen. Ja, dan slipt daar wel eens een grappenmaker door. Maar, zoals gezegd, dat wisten we in 1984 al.
We weten door Ettema en Glasser ook dat het alternatief voor deze dagelijkse haast, serieuze onderzoeksjournalistiek niet zozeer onderzoekt (als in: aanvaarden en verwerpen van alternatieve verklaringen), maar eerder (fasen in) een verhaal dat ze vertellen, rechtvaardigen. Eerst onderbouwen journalisten een levensvatbare tip, dan tuigen ze de bewijsvoering op en ten slotte moet de ordening van de losse onderdelen het geheel valideren. Dat verhaal is altijd af en staat nimmer ter discussie — want dan zou het niet zijn geplaatst.
Ook die aanpak loopt wel eens spaak, heel recent nog met de uitkomst van het onderzoek door speciaal aanklager Robert Mueller naar Russische inmenging in de verkiezing van Trump tot president van de VS. Uit diverse lekken, van ‘dichtbij’ Mueller rees toch langzaam een beeld (verhaal, zouden Ettema en Glasser schrijven) op van een marchanderende president. Zijn onvermijdelijke impeachment bleek wensdenken, het verhaal ‘Watergate 2.0’ een te aantrekkelijke versie om serieus op alternatieven in te gaan.
Niet zonder gevolgen, overigens. Trump tamboereert onafgebroken op zijn grote gelijk en ging woensdag daarin nog een stapje verder: het onderzoek was niets minder dan een couppoging. Gotcha!, hoorde ik hem denken. Maar dan vul ik natuurlijk in wat Trump denkt – enige grond of bewijs heb ik daar niet voor, maar het zet zo fijn een punt achter mijn stuk: het verhaal wil ook wat …