Terrorisme, schrijft Charlie Beckett in Fanning the Flames: Reporting Terror in a networked world, is tegelijkertijd afschuwelijk als aantrekkelijk nieuws. Er gebeurt ‘wat’. En dat is precies wat terroristen willen: dat we vol afschuw kijken. Dat we bang worden van de beelden. Dus is nieuws over aanslagen problematisch: journalisten zijn aangenomen om het verhaal te vertellen, tegelijkertijd heeft dat verhaal consequenties – voor onze moraal, voor onze psychische gesteldheid, voor onze blik op de wereld. Maar ook voor de feiten, voor degenen onder vuur en voor stereotypen en vooroordelen. Fanning the Flames is geen handboek, maar een aansporing “to provoke reflection and improve the diversity and quality of journalism”. Want daarmee, waarschuwt Beckett, is het slecht gesteld.
Deceive, distort en distract
Beckett concludeert dat de wijze waarop journalisten verslag doen van aanslagen onze angst en verwarring alleen maar aanwakkert in plaats van wegneemt. Gebrekkige verificatie en afwezigheid van context versterkt dat proces. Ooggetuigen verslagen of, erger: desinformatie “deceive, distort and distract“. Digitale platforms (Facebook, Twitter, Instagram) hebben geen flauw benul wat precies hun verantwoordelijkheid zijn, hun algoritmen zijn uitermate ongeschikt voor de selectie van nieuws en informatie. Juist terroristen hebben daar baat bij. Zij lanceren hun propaganda vanaf deze platforms, media weven het geleverde materiaal (probleemloos) in hun journalistieke bijdrage. En zo start de zichzelf versterkende trend.
Te makkelijk
In die zin is Becketts verhaal wat gratuit. Om nu alle journalistieke verslaggeverij over terrorisme af te doen als problematisch, zonder (aangekondigd, dat wel) daar zelf alternatieven voor te willen bieden, gaat mij een stap te ver. Dat doet geen recht aan die andere kant van de journalistiek die wel zorgvuldig verslag doet van zich ontvouwende gebeurtenissen of steengoede achtergronden biedt bij het nieuws (waarover hieronder meer). Maar, merkt Beckett terecht op, de snelheid van nieuws is dramatisch toegenomen. Zo bezien bestaat sinds kort ‘te snel nieuws’: een overlevende van een aanslag in Thailand die nietsvermoedend inzoomt op afgerukte lichaamsdelen wordt via commentaren gewezen op zijn onethisch gedrag en haalt snel zijn livestream uit de lucht.
Iedereen journalist
Over die steengoede achtergronden: Beckett haalt voorbeelden aan van gedetailleerde reconstructies die bijzonder geloofwaardig zijn vanwege de vele, relevante details. Maar, waarschuwt hij: daarvan leert een volgende golf terroristen. Zo kon een link worden gelegd tussen de aanslagen in Parijs en een terroristische cel in Brussel via … parkeertickets. Dat u het weet (weggooien dus). Anderzijds: de BBC documentaire over Mechelen, met een vergelijkbare moslimgemeente als in Molenbeek, verdient volgens Beckett respect. Zo kan je extremisme voorkomen, willen de Britten laten zien. Zo neem je een voedingsbodem weg. En dat draagt bij aan begrip; niet voor terroristen, maar van het terrorisme. Als we weten waarover we het dan hebben.
Definitieprobleem
Terrorisme is geen eenduidig begrip. De grens met psychisch gestoorde eenlingen die ‘Allah Akbar’-roepend inhakken op toevallige passanten, is heel dun. Was Breivik een terrorist of een rechts-extremist? En Ali Sonboly? De Mücnhen-schutter? Hij stond onder behandeling van een psychiater. Als je dat bent, ben je dan gestoord? En Dylan Storm Roof dan? De dader achter de Charlston Church Massacre (negen doden)? Geen Amerikaanse krant noemde hem een terrorist, ondanks zijn duidelijk politieke motief: racisme.
Propaganda
Wachten op een officiële verklaring – zo lost ABC-redacteur Jon Williams het definitieprobleem op. Als iemand het terrorisme noemt, zal het wel zo zijn. Laten zien wat er gebeurt is al moeilijk genoeg – de kwalificatie ‘terrorist’ of ‘terrorisme’ moet dan maar gewoon even wachten. Maar niet te lang, waarschuwt Beckett direct. Er liggen politici op de loer die een evenement met beide handen aangrijpen om hun punt te maken. En dan werkt terughoudendheid en de journalistieke eis van wederhoor propaganda in de hand. En zo is berichten over terrorisme gelijk het oversteken van een mijnenveld in oorlogstijd: je moet heel voorzichtig lopen, maar enige spoed is wel geboden. // Foto:Marine Corps New York / Terrorism Training in NY / Flickr / cc BY 2.0