VVD de grootste, op de voet gevolgd door het CDA, dan de PvdA, SP en PVV. Dat is nu het stof is neergedwarreld na ruim 91 procent van de stemmen de uitkomst van de Provinciale Statenverkiezingen en dus van de zetelverdeling in de Senaat.
En daarmee is meteen een prangende vraag, voorafgaand aan de avond die je wist dat zou komen, beantwoord. Daags voor de verkiezing en enkele uren na de val van Opstelten en Teeven, belt een aantal media mij met de vraag of de VVD niet moest vrezen voor een zeer negatieve uitkomst van de verkiezingen. De partij was immers geplaagd door de nodige ‘integriteitskwesties’ of ronduit schandalen. Zoals Mark Verheijen. Hij zou het aanzien van de politiek schaden en zijn partij in ernstige problemen brengen. Toch? Of Edith Schippers die gegeven de timing van de bonnetjes-bij-Nieuwsuur een complot tegen de VVD vermoedde. Toch?
Nee dus.
Ik bedoelde: er komt meer kijken dan een schandaal of schandaalreeks om de verkiezingen te verliezen. Het verband tussen een schandaal en de negatieve uitkomst van een verkiezing is niet één-op-één vast te stellen. Dat heeft in de eerste plaats te maken met de pluriformiteit van de kiezers. Er zijn vast kiezers die om deze reden de VVD de rug toe keren. Net als dat er kiezers zijn die om deze redenen gehard worden in hun vertrouwen. De partij had al afstand van Verheijen genomen: hij had in strijd met de interne regels gehandeld. Dat kan een overtuigend argument zijn om de partij een kans te geven. Los van de kiezers die de ‘schandaaltjes’ helemaal niet meewegen in hun keus voor of tegen de liberalen. Gewoon, omdat ze heel rationeel kiezen voor (toekomstig) beleid. [inlinetweet prefix=”BLOG” tweeter=”” suffix=””]’s Mens motivaties zijn veel complexer dan schandaal+verkiezing=verlies.[/inlinetweet]
In de tweede plaats rijst de vraag of de norm die is overtreden, voor iedereen 1) wel helder is en 2) voor iedereen hetzelfde. Opstelten en Teeven, daar was iedereen het wel over eens, hadden de Kamer niet juist geïnformeerd. De vraag waarover ze verkeerd hadden ingelicht, niet. Was dat nu de hoogte van het bedrag (geen 1,25 maar 4,7 miljoen)? Was dat nu de deal waarbij de Belastingdienst buiten schot was gebleven en het feit dat ‘wij’ een crimineel hadden verrijkt? Ging het nu om een systeem dat lange tijd kwijt en niet toegankelijk was voor eigen, ministerieel onderzoek, maar wel na speurwerk van Nieuwsuur? Ging het om een optelsom van een vermoeide, oude minister en een loyale staatssecretaris (die eigenlijk niets te verwijt viel) en uiteindelijk toch eens moest vallen? De lezing van de transgressie – de overtreding van de norm die aan de basis van elk schandaal ligt – liepen uiteen. Welke overtreding moet het electoraat de partij dan verwijten? Precies: geen, want heel veel. Dus kan er ook gewoon op worden gestemd.
En dat gebeurde dan ook. En niet voor het eerst, trouwens.
Het nieuws over de inbraak in Watergate en de link tussen deze second hand burglary en het Witte Huis was al bekend tijdens de Nixon-campagne. Toch won hij de verkiezingsstrijd van George McGovern glansrijk. Deze ‘moeder aller schandalen’ brak maar moeizaam door: het was hard werken, voor alle betrokkenen. Totdat rechter John Sirica de president beval zijn ‘geheime’ tapes aan de onderzoekers van het inmiddels uitgroeiende ‘schandaal’ te overdragen. Er was geen verkiezing in de buurt, toch koste het Nixon in 1974 de kop.
Daarom moet de VVD misschien wel meer vrezen van de affaire die nu speelt: die van Johan Houwers. Hij keert terug op de zetel van Mark Verheijen die vertrok. Houwers was verdacht van hypotheekfraude. Fractieleider Halbe Zijlstra zei onomwonden dat voor hem geen plek is in de politiek. Het kost Teeven de zetel en daarmee een stabiele kracht binnen de VVD. Houwers opstelling kost de VVD één zetel. En misschien weet u nog wie er nog meer vertrok uit de VVD met één zetel, na stijfkoppig vast te houden aan zijn eigen overtuiging. Juist: Geert Wilders. De schandaaltjes tijdens een campagne blijken electoraal minder risicovol dan in de periode daartussen.