Wat gebeurt er nu precies als journalisten en politici in de wandelgangen even met elkaar staan te smoezen? Nou, journalisten onderhouden er hun relaties of realiseren er nieuws, blijkt uit recent onderzoek van Camilla Dindler (Universiteit van Aalborg, Denemarken), die daarvoor zelf enkele maanden optrok met Deense politici, persvoorlichters en journalisten. Zij onderzocht de interactie tussen krantenjournalisten en politieke bronnen in het Deense parlement. Preciezer: zij onderzocht contacten die off-the-record plaatsvinden.
Dindler stelt dat journalisten politici beïnvloeden en andersom: politici journalisten. Dat gebeurt zodra beiden met elkaar in contact komen. Vaak is dat in de wandelgangen en off the record. Maar: wat gebeurt er nu precies op zulke momenten? En hoe oefenen journalisten in de wanelgangen invloed uit op het politieke proces? Het antwoord op die vraag is mede afhankelijk van de rol die een journalist in deze contacten kiest.
Supporters en waakhonden
Journalisten kunnen politici neutraal of partijdig benaderen, actief dan wel passief. Die twee dimensies leveren een typologie van journalistieke rollen op waarmee Dindler de off-the-record interactie met politieke bronnen analyseert. De eerste rol is die van informatieverspreider: de journalist als gatekeeper die selecteert en verbanden legt om het publiek te informeren. Een tweede rol is die van supporter: de journalist die nieuws beargumenteert en evalueert als instrument van politieke belangen. De derde rol is die van agenda-bepalende waakhond: de journalist die politieke acties controleert en onthult. Ten slotte is er de advocaat: de journalist die nieuws evalueert en beargumenteert, maar vanuit een onafhankelijke relatie tot het politieke spel. Denk daarbij aan een politiek columnist.
Gewoon en diep off the record
Dit onderscheid alleen is al leerzaam, maar Dindler gaat nog een stap verder. De rollen bepalen volgens haar namelijk de mate waarin journalisten actief of passief informatie vergaren bij politici en de belangen die zij daarbij laten prevaleren. Kort samengevat: de rollen die journalisten kiezen, leiden tot twee fasen in het ‘smoezen op de gang’: een exploratieve en een realiserende fase. In de exploratieve fase wordt niet alleen een relatie onderhouden, het is ook de fase waarin kennis wordt uitgewisseld. Politici krijgen namelijk ook informatie over de nieuwsagenda en standpunten van andere partijen. De ‘sociale babbel’ kan echter snel ‘omslaan’ in een meer serieus karakter.Politici kunnen gezellig ‘babbelen’, om al snel informatie te delen die off-the-record is bedoeld, maar, geanonimiseerd, mag worden gedeeld. Dindler noemt dit conventioneel off-the-record. Of politici kunnen informatie delen die ook niet anoniem mag worden gedeeld: deep off-the-record. Het is achtergrond voor de journalist, waarvan de politicus zelfs in de intieme gemeenschap achter de schermen niet bekend wil staan als het lek.
Patatbalie
De tweede fase, de realisatiefase, is ingegeven door de journalistieke wens tot nieuws te komen. Dindler stelt dat in deze fase de grenzen tussen ‘journalistiek’ en ‘politiek’ verbleken. Kortom, aldus Dindler, journalisten zijn geen belangeloze waarnemers en rapporteurs van de politiek, maar beïnvloeden die politiek actief in off the record-gesprekken. Journalisten helpen om Kamervragen te stellen of geven politici advies hoe op nieuws te reageren. De realisatiefase is een fase waarin nieuws een co-creatie blijkt, concludeert Dindler: de professionalisering van politieke journalistiek gaat samen met de kolonisatie van het parlement door journalisten. Politiek nieuws als de uitkomst van onderhandeling dat begint als een ‘praatje-voor-de-leuk’: wie gaat het onderzoek bij de Nederlandse patatbalie nadoen?
Camilla Dindler, “Negotiating political news: The two phases of off-the-record interaction”, Journalism, 2014, 1-18