Uit een vacature (van de NCRV, Altijd Wat):
Altijd Wat Monitor, een reportagerubriek met online storytelling, is ons nieuwe crossmediale onderzoeksprogramma. De Altijd Wat Monitor gaat samen met de kijker op zoek naar oorzaken van maatschappelijke misstanden. De tegel wordt gelicht, de onthulling wordt gedaan. Maar even belangrijk: hoe heeft het zover kunnen komen? Welke systemen gaan er schuil achter de gelichte tegel? Geen incidentenjournalistiek dus; de Monitor volgt thema’s die voor iedereen relevant kunnen zijn. Waar raakt het onderwerp de kijker? De Monitor komt met verrassende onthullingen over thema’s die ons allen aangaan. En de kijker speurt mee. Via de website, als bron of als tipgever.
Verstopt tussen de vele nieuws 2.0-beloften om met het publiek de incidenten te negeren en te verdiepen, staat die twee woorden: iconisch voor de Nederlandse (onderzoeks)journalistiek: tegels lichten. Zouden (jonge) sollicitanten tijdens het gesprek gevraagd worden waar die activiteit vandaan komt? Voor hen dan: het is de titel van Hoflands verzameling ‘schandalen’. Een allerminst NCRV-fähige omschrijving van de macht die, eenmaal beroofd van haar plafond, in blinde paniek, elkaar vertrappelend uiteen stuift. Eenmaal de steen gelicht, ‘steeg [uit de kuil] een lauwe, muf-zure damp op’. Hofland rept met geen woord over het schandaal wat hij daaronder vindt – het zijn de machtdragers die hij op de korrel neemt; machthebbers die zich voortblunderend veilig weten door gebrek aan kritiek van anderen. Tegels lichten is een
‘… wordingsgeschiedenis van een verbazing; de verklaring waarom de meeste mensen, massa’s en bewindvoerders, mij door brutale (onbeschaamde, naakte, grijnzende) domheid hoe langer hoe meer afschuw bezorgen, en waarom ik tegelijkertijd moedelozer word als ik denk dat ik er iets aan zou moeten of kunnen doen.
Veel belangrijker is de visie op de onderzoeksjournalistiek die uit beide citaten spreekt. Bij de NCRV is het tegels keren, met behulp van de kijker als speurneus of tipgever om er crossmedia producten van te maken – online storytelling moeten de oorzaken van maatschappelijke misstanden in kaart brengen. Voor iedereen relevant. Maar: met welk doel? Draagt het bij aan een betere samenleving? Nagelen we aan schandpalen om scheef gegroeide machtsbalansen recht te trekken? En welke thema’s zijn er eigenlijk relevant voor iedereen? Goede vraag trouwens: Waar raakt het onderwerp de kijker? Betekent dat dat de tegel teruggat als er iets ligt waar de kijker niets mee kan? En: hoe bepaal je dat eigenlijk? Bij Hofland is het persoonlijke verbazing en betrokkenheid. Zou je het met die instelling redden bij Altijd wat?
Het contrast tussen Hofland en de NCRV zou mooie en verdiepende gespreksstof voor het sollicitatiegesprek kunnen zijn. Hofland komt er denk ik niet. Hij keek niet onder tegels op zoek naar thema’s die voor iedereen relevant zijn, maar naar de verantwoordelijken en verbaasde zich over de eenvoud waarmee zij er een puinhoop van mochten maken. Hij schetste een systeem dat zichzelf in stand hield, omdat iedereen iedereen dekte. ‘Welke systemen gaan er schuil achter de gelichte tegel?, wil de NCRV weten. Hoflands antwoordde in 1972:
‘Het is meer het gevoel of het besef dat heerst bij menig bestuurder, autoriteit, politicus, directeur en magistraat, zijn natuurlijk inzicht, dat hij en zijn gelijken het onvervreemdbare monopolie hebben om te bekokstoven. We hebben niet te doen met een kwaadwillig potentatisme, maar met het voortdurend nemen van ‘rustige, weloverwogen beslissingen’, gedekt door de magie der geheimhouding en een passende gelegenheidsideologie.’