De wens van minister van Financiën Jan Kees de Jager om banken te laten meebetalen met de crisis in Griekenland, lijkt een klassiek Prisoner’s Dilemma te scheppen. Tenzij De Jager bereidt is de banken voor het blok te zetten en ‘meebetalen’ geen optie, maar een verplichting maakt. In dat geval is het hek natuurlijk van de dam – want wat hebben de banken in vredesnaam van doen met de financiële wanorde in Griekenland?
Allereerst het Prisoner’s Dilemma. Stel: je wordt met een vriend opgepakt op verdenking van het plegen van een brute roofmoord. De officier van justitie zet jullie apart. Vanaf nu sta je er alleen voor. Je hebt geen contact meer met je maat (hoewel dat trouwens voor het dilemma niet zoveel uitmaakt). De officier van justitie komt na enige tijd bij je langs. Als je meewerkt, dan maak je kans op strafvermindering. Er is een aantal opties: als jij als enige praat en je maat niet, dan mag je naar huis en ga je vrijuit. Als jij praat en jouw maat doet het ook (jullie verraden elkaar dus), dan gaan jullie allebei voor tien jaar de cel in. Als jullie beide zwijgen – dan kan de officier van justitie niet bijster veel. Oké, er is een wapen aangetroffen in jullie auto. Als jullie allebei zwijgen in het een maand voor verboden wapenbezit. De officier geeft je een schouderklopje – succes met het dilemma. Hij komt over een uurtje infomeren wat je gaat doen.
Wat ga je doen?
Je kan het dilemma als een spel modelleren. Er zijn twee keuzes: je kan praten tegen de officier van justitie, je kan zwijgen tegen de officier van justitie. Jouw vriend kan dat ook: praten of zwijgen. Dat levert een matrix op (zie onderstaande tabel) met vier mogelijkheden. Precies de mogelijkheden die de officier van justitie aan jou heeft voorgelegd: jullie zwijgen allebei (I), jij zwijgt/je maat praat (II), jij praat/je maat zwijgt (III), jullie praten allebei (IV). En aan allevier de keuzes hangt een gevangenisstraf: (I) is goed voor een maand, (II) is goed voor vrijheid (jij praat, je maat zwijgt – jij gaat vrijuit), (III) jij zit twintig jaar (jij zwijgt en je maat verlinkt jou) en (IV) jullie zitten allebei tien jaar:
|
Zwijgen tegen OvJ
|
Praten tegen OvJ
|
| Zwijgen tegen OvJ |
I
|
II
|
| Praten tegen OvJ |
III
|
IV
|
Wat moet je doen? Om het Prisoner’s Dilemma te kunnen spelen, is er één belangrijke voorwaarde: jullie willen allebei maar één ding: vrijheid. Dus direct vrijkomen geef je van de vier mogelijkheden de meeste punten – 5. Tweede optie is één maand zitten: 3 punten. Tien jaar is vreselijk en maar 2 punten waard. Twintig jaar zitten is de hel en krijgt van de vier mogelijkheden 0 punten. En dat geldt natuurlijk ook voor jouw maat. We kunnen de tabel opnieuw invullen, nu met de punten die we aan elke keus hangen:
|
Zwijgen tegen OvJ
|
Praten tegen OvJ
|
| Zwijgen tegen OvJ |
3,3
|
5,0
|
| Praten tegen OvJ |
0,5
|
2,2
|
Nu het dilemma – het levert voor jullie allebei het meeste op door te zwijgen tegen de officier van justitie. Dat levert namelijk 6 punten in totaal op. Probleem is echter dat je jouw persoonlijke situatie eenzijdig kan verbeteren door als enige te praten met de officier van justitie – dan krijg je namelijk 5 punten (en jouw maat geen één). Maar dat doet hij natuurlijk ook. En zo zitten jullie samen tien jaar vast (4 punten in totaal). Je kan je hoofd erover buigen – de enige manier om aan dit dilemma te ontsnappen is door het belang dat je aan vrijheid stelt, te veranderen.
En precies in dit dilemma zitten de banken nu ook. Meedoen met De Jager levert voor iedereen het meeste op – 6 punten. Maar meedoen levert niet meer op voor de individuele banken. Door niet mee te doen, kan een bank zijn positie eenzijdig verbeteren. Hij zal, ten opzichte van zijn concurrenten, de schulden niet hoeven afwaarderen. Daardoor verstevigt hij zijn eigen positie ten opzichte van die van de anderen en scoort 5 volle punten. Maar: dat doen natuurlijk alle banken. Ze laten De Jager weten er niets voor te voelen – we scoren 2 punten en gaan naar de ratsmodee. Tenzij … precies: tenzij De Jager keihard ingrijpt en de banken verplicht om te betalen. Het is de enige mogelijkheid om de banken zo ver te krijgen om over de brug te komen. Elke andere stap is onlogisch. Het kost hen te veel geld en hun positie. De Jager zal dus keihard ingrijpen en de banken verplichten te bloeden. Interessante materie – want hoe gaat dit rechtse kabinet zo’n staatsingreep rechtvaardigen?