Tweemaal joeg de PIRA (provisional IRA) de Britten de stuipen op het lijf. Tweemaal waren ze heel dichtbij (enkele meters, misschien tien) hun ultieme doel: het vermoorden van een Britse premier. Thatcher en Major hadden geluk. De aanslagen zijn en detail beschreven in The Defense of the Realm – de officiële geschiedenis van de Britse geheime dienst – MI5. Zo schreef de PIRA Thatcher in een kort briefje achteraf dat de prime minister geluk had en dat ook elke dag moest hebben. ‘We only need to be lucky once.’ Roerige tijden, waren het – the troubles.
Na die laatste aanslag op het kabinet van John Major (ja, inderdaad, op het voltallige kabinet in zitting bijeen in 10, Downing Street), werd het stiller en stiller rond de PIRA. Een Noord-Ierse zakenman hield al jarenlang een communicatiekanaal open tussen de Britse regering en de PIRA en dat kanaal leidde, met wat hick ups, tot de Good Friday Agreements en de ‘vrede’ in Noord-Ierland. Nou ja, vrede: er zijn nog regelmatig aanslagen, wraakgevoelens spelen nog wel eens bij vrijheidsstrijders (of: terroristen) onderling als tussen katholieken protestanten op en de geschiedenis van de troubles is nog niet gestold in acceptatie en monumenten. Tussen katholieken en protestanten is nog altijd wantrouwen. En dat wantrouwen kan op 12 juli weer oplaaien: traditiegetrouw de opening van het oranje parade seizoen.
Hoe diep die traditie de (Noord) Ieren verdeelt, heb ikzelf mee mogen maken. Tijdens een studiereis in Dublin werd ons tijdens een bezoek aan een orange order vakkundig Koning Willem I ontfutseld. Onze koning, doceerde de zwetende bolhoed, was afgereisd uit Nederland om de Engelsen, Schotten en Ieren te verlossen van de katholieke troonpretendent James. In de Battle of Boyne, die tijdens de oranjemarsen wordt herdacht, redde onze koning de wereld van de ondergang. Waarvoor dank (moesten we nu applaudiseren?). Wij zaten stomverbaasd te luisteren hoe onze geschiedenis werd ingezet om een provocerende mars door katholieke buurten goed te praten. Anderzijds: waarom zou je er niet mogen lopen: alleen omdat je protestants bent? Het advies van onze gids was vooral niet in discussie te gaan. De orange order-man voerde die namelijk al vanaf 1690 – het jaar dat de slag plaatsvond.
De marsen zijn niet alleen een herinnering aan de ‘bevrijding’ van James door Willem. Het is een pijnlijke visualisatie van een vergeten burgeroorlog in ‘s werelds oudste, moderne democratie. Duizenden doden en gewonden zijn er gevallen in de directe confrontaties op straat en de bomaanslagen op het vaste land. de banden tussen PIRA en Khadaffi (hoe actueel) hebben Groot-Brittanië decennia in een angstgreep gehouden. De banden tussen de Noord-Ierse politie (RUC) en de protestantse militanten hebben de katholieken de stuipen op het lijf gejaagd. Dat is met één overeenkomst niet verdwenen, dat kost tijd en aandacht. En die aandacht is er, ondank de sterke Nederlandse banden met de Noord-Ierse geschiedenis, zelden. Dat is jammer, want in onze eigen achtertuin woedde jarenlang openlijk een burgeroorlog. Nu is nasleep en soms, soms de vlam die weer in de pan slaat ondergedoken in verdriet, nachtmerries en de geschiedenis die we langzaam vergeten. <<