Wat is de overeenkomst tussen een rechter en een viroloog? Ze kunnen geen van beiden omgaan met de pers. En wie zich door deze conclusie nu al beledigd voelt, moet niet doorlezen. Heel veel beter wordt het niet.
De meest recente uitzending van Zembla, het journalistieke onderzoeksprogramma van de Vara, is van deze stelling het laatste en meest zichtbare bewijs. In ruim een half uur bewees de redactie eerst het gebrek aan nut van vaccins tegen (Mexciaanse) griep om vervolgens naadloos over te schakelen op de belangen van de industrie achter de miljoenen vaccinaties. Tegenover slimme wetenschappers die voor inenting pleitte, zette Zembla slimmere wetenschappers die twijfelde aan het nut.
Tussen al die slimme koppen spon een voice-over een rode draad van ‘bewijsvoering’ (niet uitsluitend en waterdicht), ‘verbanden’ (tussen onderzoekers en producenten van de anti-griep-prikken – u krijgt geld van hen) en ‘risico’s (het aantal doden afgezet tegen de totale prijs van al die prikken). Resultaat: het antwoord op de vraag welke belangen nu achter die ‘nuttige’ griepprik schuilgingen. Dat van de industrie, namelijk. Nu heeft de Vara wat betreft analyses van het industrieel complex een traditie hoog te houden; het blijft een sociaal-democratische omroep. Het grootkapitaal (voor het gemak altijd een uniforme moloch) knijpt ons uit en de griepprik is daarvan het meest recente voorbeeld. Flauw? Bekijkt u zelf de uitzending; zou u op basis van geleverd bewijsmateriaal wel of geen prik halen?
Belangrijker dan de deplorabele staat van Zembla’s onderzoekstalent is de waarschuwing die er uit spreekt. Voor rechters. Data is vrij toegankelijk, beeldvorming snel beïnvloed en de vrijheid van het woord in graniet uitgehouwen. Het is wachten op de eerste journalist die ‘iets’ gaat doen met deze bijzondere beroepsgroep. Die van social media gebruik maakt om onwenselijke ‘verbanden’ tussen hem/haar en god weet wie bloot te leggen, bijvoorbeeld. Het is wachten op de eerste crowdsourcing projecten naar de de rechterlijke macht in Nederland. Dat is trouwens in eerste aanleg al gebeurd; ‘reaguurders’ op de site van PowNews hielden, zodra de namen van de nieuwe rechters in het proces Wilders bekend waren (A. van Oosten, G. Janssen en J. Boeree) hen direct tegen het licht. Over Van Oosten konden ze niks vinden. Janssen en Boeree waren op internet bekender.
Rechters zullen zich op dit journalistieke zelfvertrouwen moeten voorbereiden – ze zijn geen kansloze slachtoffers. Mijn inziens zijn journalisten namelijk geen haar beter dan elke, vervelende eerstejaars die te weinig lezen combineert met een te grote mond. Ik ben weinig hoogleraren tegengekomen die daar veel geduld mee kunnen opbrengen. Waarom proberen specialisten dat dan wel tegenover journalisten? Waarom, vroeg ik mij in casus de ‘onnodige griepprik’ af, klimt er niemand in die journalist? De rechterlijke macht zal meer zelfvertrouwen moeten tonen in de wijze waarop ze media te woord staan. Dat betekent ook het recht haar beloop laten, het proces (dus niet de afwegingen) uit te leggen, actief media opzoeken om de complexe materie van het recht nog eens uit te leggen of vol te houden dat dat niet kan in vijfenveertig minuten. Een actieve en zelfbewuste houding dus. Want niets is vervelender dan afgeserveerd te worden door een vervelende wijsneus die te weinig leest voor zijn te grote bek.