Casus 1: Mag je neuzen in iemands vuilniszak? Ligt eraan wat je zoekt. Ligt er ook aan of je het alleen kan vinden door in de vuilniszak te gluren. Zijn er andere, minder ingrijpende en privacy-schendende mogelijkheden? Dan die eerst maar eens ingezet. Kijken om het kijken levert waarschijnlijk aanwijzingen op zonder context of een hele hoop plakkerige en stinkende context zonder een verbindend idee. Alle ‘data’ op een hoop gooien in de hoop te stuiten op een verbandje links of rechts, een verhaaltje of scoop werkt ook helemaal niet
Vraag het maar aan wetenschappers. De juiste, zorgvuldige en meest voor de hand liggende volgorde is namelijk andersom: eerst een hypothese, een veronderstelling of een ideetje en dan pas de informatie gaan verzamelen. Dus eerst de kop, intro en lead, dan een heleboel vragen die je graag beantwoordt ziet. Pas dan, helemaal aan het eind de vuilniszakken op zijn kop voor de bewijsvoering. Van doelloos grutten in een vuilniszak krijg je alleen maar vieze handen en die heeft HP/De Tijd en Weekend nu dus. Vuile handen.
Casus 2: Mag je een relatie aanknopen met je ondergeschikte bij Defensie? Ja hoor. Dat mag. Je moet het dan wel even melden. Logisch, want liefde in het werkveld van Defensie heeft een diepere impact dan, zeg eens, op een gemeentehuis, een journalistieke redactie of onder vakkenvullers. In tijden van liefde en oorlog is dus bij het departement van voormalig staatssecretaris Jack de Vries niet alles toegestaan. Is het nieuws dat zijn vrouw hem de deur heeft gewezen? Wel als hij nu onbeschermd over straat zwerft. Maar dat is niet het geval, want hij woont op een kazerne in Den Haag. Veel veiliger kan niet. Geen nieuws dus.
Is het relevant dat hij een buitenechtelijke relatie heeft? Voor mensen met hele strikte ideeën over het huwelijk hebben wel. Die zien in elke buitenechtelijke affaire nieuws. Maar verder: niet. Alleen het woordje ‘ondergeschikt’ in combinatie met ‘Defensie’ en ‘melden’ maakt de relatie met zijn adjudant nieuwswaardig – ook voor alle andere kranten van Nederland. De vraag die de journalistiek dus moet beantwoorden, luidt: heeft Jack de Vries zijn relatie met adjudant Melissa G. bij Defensie gemeld en zijn ze na deze melding uit elkaar ‘gehaald’? Mooi verhaal. Graag ook een goede foto van Jack en Melissa erbij, want dan weet ik tenminste hoe ze er uit ziet en snap ik de voormalig staatssecretaris misschien. Of niet. Ga ik lezen.
Casus 3: Mag je Jack als CDA-strateeg aanpakken? Want was Jack niet de familieman van het CDA? Tenminste: de man die de campagne gezin, gezin, gezin uitdokterde? Roept hij in zijn voortdurende campagne op Twitter niet steeds het beeld op van een zorgvuldige, geduldige en liefhebbende vader die zijn zoon(s) van en naar voetbal rijdt? Ja, dat doet hij. Hij rijdt en roept dat beeld op. Hoe moet ik deze affaire daarmee rijmen? Goede vraag! Mag gesteld en uitgezocht. We vragen het even aan Jack zelf en anders aan al die CDA’ers die de campagne onderschrijven en vol vuur voeren. Mooi verhaal. Ga ik lezen.
Casus 4: Mag je een jongen, mentaal en fysiek in de kreukels, op zijn ziekenhuis bed bellen? Aan deze vraag gaat eigenlijk een vraag vooraf: hoe kom je aan zijn nummer en zorg je dat je hem te pakken krijgt? En aan deze vraag gaat weer een vraag vooraf: wie heeft de opdracht gegeven om ‘iets’ met Ruben te doen? Wie heeft daar bezwaren tegen geuit en hoe luidde die en waarom is besloten om Ruben letterlijk te citeren? Is er, kortom, niemand bij de Telegraaf die tussen idee en uitvoering, tussen uitvoering en schrijven en tussen schrijven en drukken bedenkt dat letterlijk citeren misschien onkies is? In de discussie over het ethisch gehalte van de Nederlandse journalistiek die losbarstte is ‘de Telegraaf’ vervolgens vaak verward met ‘de media’. Op zich prima, de vraag is correct en moet gesteld: is er gebrek aan ethisch besef onder Nederlandse journalisten?
Ethiek gaat om vragen. Waarom moeten lezers weten wat er in de politieke vuilniszakken van politici zit? Leren wij politici er beter door kennen? Is het debat of het mag of niet verrijkend voor onze democratie? Is het karakter, de ware aard van Pechthold en Halsema echt af te lezen aan wat er in hun vuilniszak zit? Is Job Cohen als lijsttrekker van de PvdA minder geloofwaardig als we weten welke havermout hij ’s ochtends eet? Is Marc Rutte een slecht liberaal als hij stiekem de Groene Amsterdammer blijkt te lezen? Of de Donald Duck? Het zegt niets, dus doe het dan ook niet. Want ook met de vondst van een Predictor-stick weten we nog helemaal niks. Behalve dat journalisten een Predictor-stick hebben gevonden. De rest is toch wilde interpretatie.
Bij Jack ligt dat anders en bij Ruben complex. Jack de Vries heeft mogelijk interne regels van Defensie overtreden. Daarnaast heeft hij een norm benoemd waar hij zelf niet aan voldoet. Dan wordt het een lastig verhaal, maar wel een verhaal dat we moeten schrijven. Een verhaal dat is geschreven. Maar er is ook in deze te veel geschreven. Inzoomen op zijn buitenechtelijke relatie en de daaruit voortvloeiende privé-problemen, zoals Trouw op 11 mei kopte, en zijn vertrek uit de kazerne wat drie dagen later in dezelfde krant ‘nieuws’ was, zijn irrelevant. Zijn affaire moet in directe relatie met zijn functie staan. Dat deed het toen hij staatssecretaris was (regelgeving) en als CDA-strateeg (gezin, gezin, gezin). Al het andere (nu uit kazerne, thuis vertrokken, waar werkt Melissa nu?) is ruis, bijzaak, privé.
Dan Ruben. Heel Nederland wilde weten hoe het met hem ging. Schokkend nieuws moet je niet ontkennen. Maar journalisten zijn niet alleen verantwoordelijk voor het brengen van nieuws, ook voor de vorm waarin je dat giet. En de gekozen vorm – interview met citaten – is in deze ontoelaatbaar. Je gaat geen kinderen in de kreukels interviewen. Er is geen vraag te bedenken die deze aanpak rechtvaardigt. Dat bleek trouwens, want het was een slecht interview. De Telegraaf had kunnen wachten op een verklaring van Buitenlandse Zaken. Ze had het ministerie onder druk mogen zetten, de minister kritische vragen mogen stellen over het welzijn van Ruben. Meer vraag je niet – en zeker niet aan die arme jongen. Want niet alleen de juiste vraag behoed je voor ethische uitglijers, ook aan wie je de vraag stelt kan een hoop ellende voorkomen. Je zou van journalisten verwachten dat ze toch scherpe vragen kunnen stellen. Nu alleen nog wat meer aan zichzelf. Morgen wordt dit artikel geplaatst op de Podium-pagina van dagblad Trouw. <<