Mijn moeder woont in Almen.Een wonderschoon dorp in de Achterhoek. Alles wat stedelingen op het platteland zoeken, kunnen ze hier vinden. Maar hoe is dat platteland nu echt? Een crossmediaal onderzoek naar een hoop lege romantiek. In geschreven woord, podcast, live verslag van de ontluikende lente en een documentaire over het afscheid van de rust en de trek naar het westen.
Aflevering 1: Absolute stilte
In 2006 schreef Tjrik van der Ziel een prachtig essay over het platteland. Onder de titel Leven zonder drukte zocht hij een antwoord op een prangende vraag: zijn er plattelandse waarden die bij uitstek geschikt zijn voor stedelingen? ‘Het betreft een uitermate belangrijk thema, nu de verhouding tussen stad en platteland een grote veranderingen onderhevig is.’
Een ding is en blijft een constante in die verhouding: het romantische beeld dat stedelingen van dat platteland hebben. Gevoed door Boer zoekt vrouw zijn boerderijen hofjes van Eden in een land dat moreel en nu ook economisch failliet dreigt te gaan. Daarover meer. Maar eerst onderzoek ik dat andere, eendimensionale vooroordeel: de beeldvorming van dorpelingen over ‘de stad’ en welke consequentie dat voordeel voor het dorpse leven heeft – namelijk de ‘ absolute stilte’.
De stad, dat is in de ogen van dorpelingen een gevaarlijke moloch. Een monster dat loert op een kans om te beroven, uit te dijen of op te slokken. Nieuwelingen (‘import’ genoemd) zijn de eerste kolonisten van een beschaving die boerderijen opkoopt, verbouwd om zich vervolgens vol overgave te bemoeien met kwetsbare verhoudingen tussen boerderijen en families. Of juist niet. Want import doet het nooit goed. Import ‘begriept dat ook allemoal niet!’
Dat ‘niet begriepen‘ suggereert complexe, onzichtbare culturele conventies die ook na grondige studie door de import ontoegankelijk blijven. Onzin natuurlijk. In steden gelden in de betere volkswijken precies dezelfde conventies – het is niet een authentieke, complexe cultuur, maar een uitsluitingsmechanisme. Voortdurend wijzen autochtonen op verschillen met allochtonen en bevestigen onderling de superieure levenswijze in een plattelandsgemeenschap boven het onthechte bestaan in de stad.
In de stad heb je elkaar namelijk niet nodig – luidt het dorpse vooroordeel. In de stad kan je immers kiezen. Dorpelingen kunnen niet kiezen. In een dorp gelden dwingende afhankelijkheidsrelaties. Jouw buurman heb je nodig. Geen keuze betekent diplomatie omdat je ruzie wilt vermijden. Burenplicht heet dat – de buurman haalt eerst jouw koeien uit de schuur voordat hij begint te blussen.
Maar onder dat oppervlakkige burenplicht schuilen drama’s, vetes die jarenlang aanhouden. Mensen die elkaar het licht in de ogen niet gunnen. De dorpse diplomatie is vooral een diplomatie van zwijgen. De stilte die stedelingen zo wensen is in een dorp absoluut. Niet alleen het verkeer zwijgt – iedereen zwijgt. Een dorp kenmerkt zich door publieke geheimen. Sta maar niet op je rechten – het weegt niet op tegen de kans dat je elkaar weer tegen komt.
Stilte – is dat dan een belangrijke plattelandse waarde voor de stedeling? Als stedelingen nu eens net wat vaker hun mond hielden, zou dat de kwaliteit van het leven verbeteren? Nadeel van stilte is dat je alles hoort, maar er vervolgens wel over zwijgt. De dorpse stilte is een absolute stilte en die zijn nooit goed. Omdat soms iets moet worden uitgesproken. Niet om de stilte te verbreken, maar omdat de stilte anders verstikt.
Hoe precies blijft verborgen voor de import. Dus ook voor mijn moeder die twintig jaar geleden naar Almen kwam. Hoewel mijn moeder al een tijdje geen import meer is, hoort zij er toch niet helemaal bij. Dat maakt haar een prachtig onderwerp voor dit onderzoek voor Aflevering 2: Bereikbaarheid. <<
Eén reactie
Wat wordt er bedoeld met ‘lege romantiek’? Dat deze verheerlijking van het ‘authentieke’ platteland een zwakke voortzetting is van de romantische stroming of dat het uiteindelijk niks met de romantiek te maken heeft, maar er slechts in zijn uiterlijke verschijningsvorm op lijkt? Zelf vraag ik mij dit al een tijdje af namelijk.