Het vertrek van Kay van der Linde betekent niet het eind van Rita Verdonk. Misschien versterkt het haar positie wel.
Weet u het nog? Veel journalisten met camera’s voor een onbekend pand. Plotseling gaat de deur open. Filmlampen springen aan, cameramensen vertrappen elkaar. Een vrolijk, ontspannen Kay van der Linde komt naar buiten. Hij draagt een kratje bier. Voor al die journalisten die wachten op de uitkomst van het overleg met Pim Fortuyn. Fortuyn? Jazeker: Van der Linde had in 2002 al een neusje voor nieuwe bewegingen in de Nederlandse politiek.
Leefbaar Nederland wil op die koude, donkere avond van Pim af. Ondanks duidelijke afspraken had hij toch weer geroepen dat Nederland vol was. En passant wilde hij het non-discriminatiebeginsel uit de Grondwet schrappen. Als niet veel later de enige echte diva van de Nederlandse politiek door zijn chauffeur naar huis wordt gereden en hij een journalist door het raam belooft premier van Nederland te worden, denkt iedereen dat hier een carrière in de dop is geknakt. Zo ook Van der Linde c.s. De rest is gevoeglijk bekend.
Van der Linde vond een nieuwe beweging – die van Rita Verdonk. ’Gebakken lucht’, analyseerde hij Trots op Nederland (TON) tijdens een gastcollege voor politicologen aan de Universiteit van Amsterdam op 21 november. Een goochemerd nam het op zijn mobieltje op, stuurde het naar GeenStijl.nl en de volgende dag konden de Volkskrant en NRC niet achterblijven. Niemand is veilig voor de kopieer- en plakdrift van de nieuwe internetgeneratie – het electoraat 2.0. Van der Linde diende op 29 november zijn ontslag in. Want het gaat om TON, en niet om hem, legde hij uit. Exit Van der Linde.
Twaalfhonderd respondenten van Maurice de Hond blijven ondanks de nieuwste affaire optimistisch. Rita kan niet stuk. Niet toen Ed Sinke, verdacht van gesjoemel met bewegingsgeld, moest vertrekken. Niet nadat de onduidelijkheid over Verdonks lidmaatschap van de PSP ontstond. En nu, na Kay’s kwalificatie van Rita’s partij, evenmin. Ze kan blijkbaar een potje breken. Bewijst haar uithoudingsvermogen dat TON een duurzame plek in het grillige politieke landschap heeft verworven? Het lijkt erop dat de affaires haar geuzenimago alleen maar oppoetsen. Wat is hier aan de hand?
Voor een antwoord moeten we terug naar Fortuyn. Hij stond kort voor de verkiezingen van 2002 met lege handen. En wie geen partij heeft, dachten collega politici, journalisten, commentatoren en politicologen, kan niet scoren. Want politiek in Nederland is partijpolitiek. Niets bleek minder waar. Fortuyn maakte duidelijk dat de persoon – wat was de Lijst Pim Fortuyn meer dan dat? – hoge ogen kon gooien. Dat was ongekend.
Er zijn meer voorbeelden van affaires zonder electorale gevolgen. Neem de ’broedermoord’ van Marnix van Rij op Jaap de Hoop Scheffer in oktober 2001. De toenmalige partijvoorzitter van het CDA wierp zich aan het begin van de campagne plots op als ondersteuning voor de wat stijf bevonden De Hoop Scheffer die jongeren niet zou kunnen aanspreken. Beide heren gingen vervolgens rollebollend over straat. De ruzie sloeg in als een bom – ’winnaar’ werd de tot dan toe relatief onbekende Jan Peter Balkenende. Het CDA werd de grootste partij en Balkenende werd premier. Het CDA zou volledig de weg kwijt zijn. Dit was de doodsteek voor de christen-democratie. De rest is wederom gevoeglijk bekend.
En neem de affaire-Vogelaar. Haar aftreden, ingestoken door onvrede over haar functioneren, legde de sociaal-democraten geen windeieren. Na Vogelaars aftreden steeg de waardering voor de PvdA en haar leiding alleen maar. Ondanks het feit dat Wouter Bos zélf Ella Vogelaar zeer nadrukkelijk als zwaargewicht binnenhaalde, wekenlang belde om te vragen of ze zitting wilde nemen in het kabinet. Haar vertrek was een pijnlijke vergissing, maar noodzakelijk – heette het. Vergelijkbaar met het vertrek van Van der Linde. De PvdA leeft, TON is bijna dood verklaard. Daar zit iets onlogisch in. Zo werkt het niet meer in de politiek. Tussen affaires en de levensduur van politieke partijen of publieke personen zit sinds 2002 geen verband meer. Dat komt door nieuwe media.
Vogelaar struikelde niet zozeer over een interview in de Volkskrant of bij ’Nova’, nee, ze ging (mede) onderuit in een filmpje van GeenStijl.nl. Van der Linde’s opmerking werd opgenomen op een mobiele telefoon en verscheen op dezelfde site. Vandaar pikten reguliere media het op. Affaires zijn misschien talrijker doordat nieuwe media de werkelijkheid en detail ontsluiten, tegelijkertijd verwatert het monopolie op hun duiding. Daarmee zijn ze minder schadelijk dan voorheen. Wie die ’linkse’ media niet gelooft, heeft legio mogelijkheden om uit te wijken. De confirmation bias – het gegeven dat we bevestiging zoeken van wat we al denken in plaats van kritiek op onze overtuiging – wordt door al die informatiebronnen alleen maar gevoed.
Je kunt op twee manieren kijken naar deze affaire. In de ene lezing is Verdonk ’gebakken lucht’, een leeg omhulsel op zoek naar macht. Deugt de financiering van haar partij van geen kant en is zijzelf eigenlijk linkser dan het links waar ze zo op afgeeft. Maar in de andere benadering, voor sommigen net zo valide, is Verdonk opnieuw moedwillig beschadigd door linkse journalisten die de waarheid niet willen horen, die haar beweging zien als gevaar voor hun gevestigde belangen. Iedereen heeft een lezing en daarom is het afscheid van Kay van der Linde en zelfs zijn opmerking niet schadelijk voor Rita. Het is – in the eye of the beholder – een poetsdoek voor haar geuzenimago of schaamlap voor haar politieke onkunde.