Is Edward Snowden nu een boef of een held? En: staat hij nu ergens voor of is het een intentieloze computernerd? Zomaar twee benaderingen van dezelfde man die na een maand de transit-zone van het vliegveld Moskou mag verlaten. Hij verkiest Rusland boven Amerika, want Amerika schendt zijns inziens de mensenrechten door in te breken in de privacy van haar burgers. Snowden lijkt hoe dan ook op het hypocriete af naïef. Maar die optie heeft veel minder weerklank in diverse media. Nee, Snowden is terug te brengen tot twee dimensies – als we met media meebewegen: van boef-held (status) en van gedachteloos-ideologisch (intentie). En als je die kruist, krijg je een interessante typologie van deze klokkenluider.
Linksboven (de intentieloze held) kennen we net als rechtsboven (de heldhaftige revolutionair) uit 1983 toen Matthew Broderick het personage David liet inbreken in de mainframe van het DoD (WarGames). Per ongeluk, speels en in eerste instantie zonder enige duidelijke intentie (linksboven), naarmate hij doorkreeg wat er precies aan de hand was met meer ideologie, gedrevener en uiteindelijk hopeloos in de knoop (rechtsboven). David laat de mainframe tegen zichzelf spelen: eerst boter-kaas-eieren, dan schaak en vervolgens het nucleaire spel. In alle varianten kan de computer geen winnaar aanwijzen en stopt uit zichzelf. De wereld gered, David een held. Zo gaat het vaker in films – een personage rolt zonder intentie in een verhaal om deze, als het verhaal zich ontvouwt, bij zichzelf terug te vinden. Een ideeëngeschiedenis van Snowdens motivatie zou hier niet misstaan; wat was/is precies zijn intentie geweest? En, interessanter: is die nu ook uitgekomen? Werk aan de winkel dus.
We kunnen ook van boven naar beneden bewegen, langs de as boef-held. Want een boef is-ie! Alleen al vanwege het eenvoudige feit dat hij nogal wat interne richtlijnen van de NSA heeft overtreden. Maar boeven kunnen helden worden. Kijk maar naar Kruimeltje of Dick Trom. Bijzondere jongens met een hart van goud die het opnemen voor de zwakkeren (de afgeluisterde consument) tegen een machtige overheerser (Amerikaanse overheid). Ze overtreden de regels omdat het moet – vanwege een hoger doel (een intentie). Een held met een intentie: een revolutionair.
Dan hebben we nog de boef met intentie (de cel rechtsonder). Een optie waar ze in Amerika vast rekening mee hebben gehouden. Want een boef met intentie zou zomaar eens in opdracht kunnen werken? Zijn vluchtroute (van dictatuur naar dictatuur en zonder uitzondering Amerika’s belangrijkste tegenstanders) is de belangrijkste aanwijzing voor dit scenario. Waarom zou hij in het openbaar dezelfde intentie hebben als achter de schermen? Daar, verborgen in de anonimiteit en wellicht aan het werk voor anderen? Toegang tot de data is macht en Snowden had macht – veel macht. Dus waarom geen boef-met-intentie?
Blijft één cel over: linksonder – de intentieloze boef. Een theoretisch standpunt? Misschien past er toch een deksel op deze pot: het intrinsieke kwaad. De Joker uit de Batmanfilms, Magneto uit X-Men, de loose canon die al direct van Poetin de waarschuwing kreeg zich gedeisd te houden. Een gevaar omdat er geen moraal is, behalve de wil om kwaad te doen. Mensen waar we snel klaar mee zijn, behalve de voortdurende vrees dat ze hun woede op jou richten (Poetin?).
Ik zeg niet dat Snowden hiermee is ‘geduid’- wat de typologie laat zien is dat een karakterschets op basis van twee dominante frames (boef-held, intentie-intentieloos) veel complexer uitpakt dan in veel berichten is terug te lezen. Snowden is een veel rijker persoon dan het ééncellige wezen (Spelende Held, Revolutionair, Boef-in-opdracht, Intrinsieke Kwaad) waarvoor hij vaak wordt versleten. Zonde, want je kan zomaar vier prachtige portretten van hem schrijven. Heel eenvoudig, door even de dimensies te laten snijden en op zoek te gaan naar de beste bewijslast denkbaar. <<
2 reacties